Lesson – 91 : Information Technology Act (IT Act) અને Cybercrimes માટેની Penalties
ભારતમાં ડિજિટલ દુનિયા ઝડપથી વિકાસ કરી રહી છે. ઈન્ટરનેટ, મોબાઇલ બેન્કિંગ, ઑનલાઇન ખરીદી, સોશિયલ મીડિયા અને ડિજિટલ સર્વિસનો રોજિંદા જીવનમાં ઉપયોગ વધી રહ્યો છે. આ વિકાસ સાથે સાયબર ક્રાઇમના જોખમો પણ વધી રહ્યા છે. આવા ગુનાઓને નિયંત્રિત કરવા અને ડિજિટલ લેવડદેવડને કાયદાકીય સુરક્ષા આપવા, ભારત સરકારે 2000માં IT Act (Information Technology Act, 2000) બનાવ્યો.
📌 IT Act (Information Technology Act, 2000) શું છે?
IT Act એ ભારતમાં ઈલેક્ટ્રોનિક દસ્તાવેજો, ડિજિટલ સહી, ઈ-કોમર્સ, ઑનલાઇન ટ્રાન્સક્શન અને સાયબરક્રાઇમ સંબંધિત નિયમો અને કાયદા લાવે છે.
આ કાયદો ઓનલાઈન પ્રવૃત્તિઓને કાયદાકીય માન્યતા આપે છે અને સાયબર ગુનાઓ માટે સજા નક્કી કરે છે.
IT Actનું મુખ્ય ઉદ્દેશ:
-
ઇલેક્ટ્રોનિક દસ્તાવેજને કાનૂની માન્યતા આપવી
-
ડિજિટલ સહીને કાનૂની આધાર આપવો
-
ઇ-કોમર્સને સુરક્ષિત બનાવવું
-
સાયબર ગુનાઓ સામે કડક કાર્યવાહી કરવી
-
નાગરિકોની ઑનલાઇન જાણકારીઓને સુરક્ષિત રાખવી
🔐 સાયબર ક્રાઇમ એટલે શું?
કોઈપણ એવો ગુનો જેને કમ્પ્યુટર, મોબાઇલ, નેટવર્ક, ઇન્ટરનેટ અથવા ડિજિટલ સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરીને કરવામાં આવે, તેને સાયબર ક્રાઇમ કહેવાય.
સામાન્ય સાયબર ક્રાઇમના પ્રકાર:
-
હેકિંગ
-
ફિશિંગ
-
ક્રેડિટ કાર્ડ ફ્રોડ
-
ડેટા ચોરી
-
સાયબર બુલિંગ
-
ફેક વેબસાઇટ
-
પોર્નોગ્રાફી
-
ઓળખ ચોરી (Identity Theft)
-
મેલવેર / વાયરસ નાખવું
⚖️ IT Act હેઠળ સાયબર ક્રાઇમ માટેની મુખ્ય સજાઓ
ભારતના IT Act માં સાયબર ગુનાઓ સામે સ્પષ્ટ દંડ અને સજા નક્કી છે. આમાં કેટલીક મહત્ત્વની કલમો નીચે મુજબ છે:
🔸 Section 43 – ડેટા ચોરી, સિસ્ટમ ડેમેજ
જો કોઈ વ્યક્તિ:
-
કમ્પ્યુટર સિસ્ટમમાં બિનઅધિકૃત પ્રવેશ કરે
-
ડેટા ડિલિટ/મોડિફાય કરે
-
વાયરસ નાખે
-
નેટવર્કને નુકસાન કરે
તો તેને ₹1,00,000 થી લઈને ₹1 કરોડ સુધીનો દંડ થઈ શકે છે.
🔸 Section 66 – Computer-Related Offences
જો ઉપર જણાવેલ Section 43નો ગુનો ઇરાદાપૂર્વક કરવામાં આવે તો:
-
3 વર્ષ સુધીની જેલ
-
અથવા ₹5 લાખ સુધીનો દંડ
-
અથવા બંને
🔸 Section 66C – Identity Theft
કોઈ વ્યક્તિના પાસવર્ડ, ડિજિટલ સહી, બેન્ક OTP, આધાર ડેટા વગેરે ચોરી કરવાથી:
-
3 વર્ષ સુધીની સજા
-
₹1 લાખ સુધીનો દંડ
🔸 Section 66D – Online Fraud / Cheating by Personation
ફિશિંગ, ફેક કૉલ, ફેક વેબસાઇટ, ઑનલાઇન ઠગાઈ માટે:
-
3 વર્ષ સુધી જેલ
-
₹1 લાખ સુધી દંડ
🔸 Section 66E – Privacy Violation
કોઈના વ્યક્તિગત ફોટા, વીડિયો બિનઇજازت શેર કરવાથી:
-
3 વર્ષ સુધી જેલ
-
₹2 લાખ સુધી દંડ
🔸 Section 67 – Obscene Content / Pornography
ઇન્ટરનેટ પર અશ્લીલ સામગ્રી પોસ્ટ કરવી, શેર કરવી અથવા પ્રકાશિત કરવાથી:
-
પ્રથમ ગુનામાં: 3 વર્ષ સુધી જેલ + ₹5 લાખ
-
બીજા ગુનામાં: 5 વર્ષ સુધી જેલ + ₹10 લાખ
🔸 Section 67A / 67B – Child Pornography
બાળકો સંબંધિત અશ્લીલ સામગ્રી શેર કરવી અથવા રાખવાથી:
-
5 થી 7 વર્ષ સુધી જેલ
-
₹10 લાખ સુધી દંડ
🔸 Section 70 – Protected System
સરકારી, રક્ષણ, પરમાણુ, બંકિંગ જેવી સુરક્ષિત સિસ્ટમમાં હેકિંગ કરવાથી:
-
10 વર્ષ સુધી જેલ + દંડ
🔸 Section 72 – Breach of Confidentiality
સંવેદનશીલ માહિતી લીક કરવી, જેમ કે:
-
બેંક ડેટા
-
વ્યક્તિગત માહિતી
-
મેડિકલ ડેટા
સજામાં:
-
2 વર્ષ જેલ
-
₹1 લાખ દંડ
🛡️ IT Actના સુધારા: 2008 Amendment
IT Act ને 2008માં સુધારવામાં આવ્યો જેમાં:
-
સાયબર ટેરોરિઝમ
-
ફોન ટૅપિંગ
-
ડેટા પ્રોટેક્શન
-
પ્રાઇવસી વિધિઓ
-
સોશ્યલ મીડિયા ગુનાઓ
માં વધુ કડક પ્રક્રિયા ઉમેરવામાં આવી.
🌐 વિદ્યાર્થી, વપરાશકર્તા અને બિઝનેસ માટે શું શીખવા જેવી વાત?
-
તમારી વ્યક્તિગત માહિતી કદી શેર ન કરવી
-
સેક્યોર પાસવર્ડ વાપરવો
-
ફેક લિંક/મેસેજથી સાવચેત રહેવું
-
સોશિયલ મીડિયા પર પ્રાઇવસી સેટિંગ રાખવી
-
ઑનલાઇન ફ્રોડ દેખાય તો તરત Cyber Cell માં ફરિયાદ કરવી
IT Act એ ભારતની ડિજિટલ દુનિયાને સુરક્ષિત અને નિયંત્રિત બનાવવા માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ કાયદો છે. સાયબર ક્રાઇમ વધી રહ્યા હોય ત્યારે દરેક નાગરિક માટે કાયદાની જાણકારી રાખવી અને સાયબર સેફ્ટીનું પાલન કરવું ખૂબ જરૂરી છે.
