Lesson – 57 : ડોમેન નેમિંગ સિસ્ટમ (DNS) અને ઈ-મેઇલ કમ્યુનિકેશનનો પરિચય
આજના ડિજિટલ યુગમાં ઈન્ટરનેટનો યોગ્ય ઉપયોગ કરવા માટે DNS (Domain Naming System) અને E-mail Communication કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તે સમજવું ખૂબ જ જરૂરી છે. આ બંને ટેક્નોલોજી ઇન્ટરનેટને સરળ, ઝડપી અને વપરાશકર્તા માટે અનુકૂળ બનાવે છે.
🔷 1. ડોમેન નેમિંગ સિસ્ટમ (DNS) શું છે?
ઈન્ટરનેટ પરની દરેક વેબસાઈટ એક IP Address દ્વારા ઓળખાય છે. ઉદાહરણ:172.217.167.78 (Google નું એક સર્વર)
પરંતુ આ નંબર યાદ રાખવો મુશ્કેલ છે. તેથી માનવને સરળ બનાવવા માટે ડોમેન નામ બનાવવામાં આવ્યું.
👉 DNS નો મુખ્ય હેતુ:
DNS એ ડોમેન નામને IP એડ્રેસમાં ફેરવવાની સિસ્ટમ છે.
મિસાલ તરીકે, જ્યારે આપણે બ્રાઉઝરમાં www.google.com લખીએ છીએ, ત્યારે DNS તેને સંબંધિત IP એડ્રેસમાં પરિવર્તિત કરે છે.
🔷 2. DNS કેવી રીતે કામ કરે છે?
DNSને ઈન્ટરનેટની “ટેલિફોન ડાયરેક્ટરી” કહેવાય છે.
DNS ની કાર્યપ્રણાલી:
-
User Request — તમે બ્રાઉઝરમાં વેબસાઈટનું નામ લખો છો.
-
DNS Resolver — તમારા ISP (Internet Provider) પાસે DNS રિઝોલ્વર હોય છે, તે ડોમેન નામ તપાસે છે.
-
Root Server — પહેલા રૂટ લેવલ સર્વર પાસે પૂછવામાં આવે છે.
-
TLD Server — પછી
.com,.org,.inજેવા TLD સર્વર પાસે માહિતી શોધાય છે. -
Authoritative DNS Server — અંતે, વેબસાઈટના સાચા સર્વરનું IP એડ્રેસ આપવામાં આવે છે.
-
Browser Connects — બ્રાઉઝર IP સાથે જોડાઈ વેબસાઈટ ખોલે છે.
🔷 3. DNS ના મુખ્ય ભાગો
⭐ 1. Root Level Domain
ઈન્ટરનેટનો સૌથી ઉપરનો સ્તર.
⭐ 2. Top Level Domains (TLDs)
-
.com– Commercial -
.org– Organization -
.gov– Government -
.edu– Education -
.in– India
⭐ 3. Second Level Domain
જેમ કે google in google.com.
⭐ 4. Subdomains
ઉદાહરણ: mail.google.com
🔷 4. ઈ-મેઇલ કમ્યુનિકેશન (E-mail Communication)
E-mail એટલે “Electronic Mail” — ઈન્ટરનેટ દ્વારા સંદેશાઓ મોકલવાની પદ્ધતિ.
🔷 5. ઈ-મેઇલ કેવી રીતે કાર્ય કરે છે?
એક ઈમેઇલ મોકલવા માટે નીચે મુજબની પ્રક્રિયા થાય છે:
✔ 1. Email Client
Outlook, Gmail App, Thunderbird જેવી એપ્લિકેશન્સ.
✔ 2. SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)
મોકલવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતું પ્રોટોકોલ.
-
Sender થી Receiver સુધી ઈ-મેઇલ ટ્રાન્સફર કરે છે.
✔ 3. POP3 / IMAP
Email પ્રાપ્ત અને વાંચવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.
-
POP3 — ઈમેઇલ ડાઉનલોડ કરે છે.
-
IMAP — ઈમેઇલ સર્વર પર જ રાખે છે.
✔ 4. Mail Server
દરેક ઈમેઇલ એક સર્વર મારફતે જ મોકલાય અને પ્રાપ્ત થાય છે.
🔷 6. એક ઈ-મેઇલ મોકલવાની પ્રક્રિયા (Step-by-Step)
-
User ઈ-મેઇલ લખે છે.
-
ઈ-મેઇલ SMTP સર્વર પર જાય છે.
-
SMTP DNS દ્વારા રિસિપિયન્ટનો મેઈલ સર્વર શોધે છે.
-
મેઈલ સર્વર ઈમેઇલ મેળવે છે.
-
રિસિપિયન્ટ પોતાની એપ્લિકેશન (IMAP/POP3) થી ઈ-મેઇલ વાંચે છે.
🔷 7. ઈ-મેઇલ એડ્રેસની રચના
ઉદાહરણ:
username@example.com
-
username → વપરાશકર્તાનું નામ
-
@ → separator
-
example.com → ડોમેન નામ
🔷 8. ઈ-મેઇલના ફાયદા
-
ઝડપથી સંદેશા મોકલવા
-
ફાઈલ, ફોટા, વિડિઓ વગેરે મોકલી શકાય
-
વિશ્વમાં ક્યાંય પણ પહોંચે
-
મફત સેવા
-
ડૉક્યુમેન્ટેશન માટે ઉપયોગી
🔷 9. DNS અને ઈ-મેઇલ વચ્ચેનો સંબંધ
DNS વગર ઈ-મેઇલ મોકલાઈ નથી શકતું, કારણ કે SMTP DNS મારફતે જ રિસિપિયન્ટનો મેઈલ સર્વર શોધે છે.
DNS અને E-mail Communication બંને ઈન્ટરનેટની મૂળભૂત અને અત્યંત મહત્વપૂર્ણ સેવાઓ છે. DNS ઈન્ટરનેટને સરળ બનાવે છે અને ઈ-મેઇલ લોકો વચ્ચે ઝડપી, વ્યવસાયિક અને સુરક્ષિત સંચાર કરે છે.
