Lesson – 45 : કમ્પ્યુટર નેટવર્ક LAN, MAN અને WAN

કમ્પ્યુટર નેટવર્ક એટલે ઘણાં કમ્પ્યુટર્સ અને અન્ય ડિવાઇસો (પ્રિન્ટર, સર્વર, રૂટર, સ્વિચ વગેરે) ને પરસ્પર જોડીને માહિતી, સ્રોતો અને સેવાઓ વહેંચવા માટેનો વ્યવસ્થિત માધ્યમ. 

---

1. LAN (Local Area Network) 

પરિભાષા: સ્થાનિક ભૌગોલિક વિસ્તાર (જેમ કે એક ઑફિસ, સ્કૂલ, ગૃહ)માં કાર્યરત નેટવર્ક.

પ્રમુખ લક્ષણો

• વિસ્તાર: સામાન્ય રીતે કેટલીક દઝનો મીટર થી કરોડવન સુધી (এক બિલ્ડિંગ કે કેમ્પસ).

• ટ્રાન્સમિશન ગતિ: બહુ ઊંચી (જેમ કે 100 Mbps, 1 Gbps, 10 Gbps).

• માહિતી વહન ખર્ચ અને વિલંબ (latency) ઊષ્મા ઓછી.

• મેનેજમેન્ટ અને સિક્યોરિટી પર સરળ નિયંત્રણ.

હાર્ડવેર અને ઘટકો

• NIC (Network Interface Card) — પ્રત્યેક ડિવાઇસમાં રાખાય છે.

• Switch — લોકલ ટ્રાફિક માટે મુખ્ય ડિવાઇસ, MAC આધારિત ફ્રેમ ફોરવર્ડ કરે છે.

• Router — રાઉટિંગ માટે અને ઈન્ટરનેટ સાથે કનેક્ટ કરવા.

• Access Point — વાયરલેસ LAN (Wi-Fi) માટે.

• Cables — UTP (Ethernet), Fiber Optic ઇફ જરૂરી.

ટોપોલોજી (Topology)

• સ્ટાર (Star) — મધ્યમાં સ્વિચ/હબ, બધું મધ્ય સાથે જોડાયુ.

• બસ (Bus) — એક મુખ્ય વાયર; આજે ઓછું પ્રચલિત.

• રિંગ (Ring) — દરેક નોડ પડોશી સાથે જોડાયેલો.

• મેશ (Mesh) — દરેક નોડ બીજા નોધ સાથે જોડાય છે (બધા કનેક્શન્સ).

• હાઇબ્રિડ — ઉપરના ટોપોલોજીનું સંયોજન.

પ્રોટોકોલ અને ટેક્નોલોજી

• Ethernet (IEEE 802.3)

• Wi-Fi (IEEE 802.11 family)

• ARP, DHCP (IP address auto-assign), VLANs (Logical segmentation)

ઉપયોગ

• ફાઈલ અને પ્રિન્ટ શેરિંગ, લોકલ એપ્લિકેશન્સ, ઈન્ટ્રા-ઓફિસ કમ્યુનિકેશન

લાભ અને મર્યાદા

• લાભ: ઝડપી, સસ્તું, સુગમ મેનેજમેન્ટ.

• મર્યાદા: ભૌગોલિક કવર મર્યાદિત.

---

2. MAN (Metropolitan Area Network)

પરિભાષા: એક શહેર અથવા મહાનગરની અંદર બહુવિધ LANs ને જોડતું નેટવર્ક.

પ્રમુખ લક્ષણો

• વિસ્તાર: LAN કરતાં મોટું, કેટલીક કિલોમીટર થી દસ-સો કિલોમીટરની શ્રેણી.

• ઉપયોગીતા: યુનિવર્સિટીઓના કેમ્પસ, શહેરી મ્યુનિકિપલ સેવા, મોટા કોર્પોરેટ કેમ્પસને કનેક્ટ કરવા.

• ટ્રાન્સમિશન માધ્યમ: ફાઇબર ઓપ્ટિક કે ડીએમએસ (Dense Wavelength Division Multiplexing) વગેરે.

આર્કિટેક્ચર અને સેવા પ્રદાન

• સામાન્ય રીતે ISP અથવા ટેલિકોમ પ્રદાતાઓ સ્થાપિત કરે છે.

• મલ્ટિપલ LANs માટે હાઇ-સ્પીડ બેકબોન પ્રદાન કરે છે.

• ટેક્નોલોજી: Metro Ethernet, SONET/SDH, MPLS.

સિક્યોરિટી અને મેનેજમેન્ટ

• સમયાંતરે વધુ સુરક્ષા ચિંતા (મુખ્યત્વે લાંબી લાઇન અને જુદા-જુદા માલિકીના નેટવર્ક).

• સોશિયલ સર્વિસ અને ડેટાનું રાઉટિંગ ચોકસાઈથી નિયંત્રિત કરવી જરૂરી.

ઉપયોગ

• શહેરપાલિકા વિભાગો, પુસ્તકાલય નેટવર્ક, શાળાઓ અને હોસ્પિટલોના જાળવણી નેટવર્ક.

---

3. WAN (Wide Area Network)

પરિભાષા: દેશભરમાં અથવા અંટરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ફેલાયેલું નેટવર્ક; ઇન્ટરનેટ સૌથી મોટું ઉદાહરણ.

પ્રમુખ લક્ષણો

• વિસ્તાર: દેશ/વિશ્વ સ્તરે ફેલાયેલું.

• કનેક્ટિવિટી માધ્યમ: ફાઇબર ઓપ્ટિક, સેટેલાઈટ, લૉન્ગ-રેન્જ મિક્રોવેવ, MPLS, નેટવર્ક પ્રાદેશિક કનેક્શન વગેરે.

• ગતિ: તર્કસંગત; લાંબી અંતરને લીધે લેટન્સી વધુ હોઈ શકે.

આર્કિટેક્ચર

• બેકબોન રાઉટર્સ અને અલગ-અલગ નેટવર્ક પ્રદાતા વચ્ચેના peering.

• ટેક્નોલોજી: BGP (કી પ્રોટોકોલ ઈન્ટરનેટ રાઉટિંગ માટે), MPLS (કાર્યક્ષમ ટ્રાફિક મેનેજમેન્ટ), VPNs.

સિક્યોરિટી

• Encryption (IPsec, TLS), Firewalls, IDS/IPS, DDoS પ્રોટેક્શન જરૂરી.

• કાયદેસર અને નીતિ આધારિત ટ્રાફિક નિરીક્ષણ અને કન્સેન્ટ.

ઉપયોગ

• કંપનીઓના શાખાઓને જોડવું, ઇન્ટરનેટ સર્વિસ પ્રદાન, ક્લાઉડ સર્વિસ કનેક્શન.

લાભ અને મર્યાદા

• લાભ: વાયદેશિક અને વ્યાપક કનેક્ટિવિટી.

• મર્યાદા: ખર્ચ વધુ, latency વધે, મેનેજમેન્ટ જટિલ.