Lesson – 35 : Database Schema – અર્થ, પ્રકારો અને ઉપયોગ
ડેટાબેસ સિસ્ટમમાં Database Schema એક ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ સંકલ્પના છે. કોઈપણ ડેટાબેસ કેવી રીત રચાયેલ છે, તેમાં કયા ટેબલ છે, કયા ફિલ્ડ્સ છે, કયા સંબંધો છે – આ બધું Schema દ્વારા નક્કી થાય છે. સરળ ભાષામાં કહીએ તો Schema એટલે Database નું નકશો (Blueprint).
Database Schema શું છે?
Database Schema એ ડેટાબેસની રચનાનું તર્કસંગત વર્ણન છે, જેમાં માહિતી કેવી રીતે સંગ્રહિત છે અને ટેબલો વચ્ચે શું સંબંધ છે તેનું વર્ણન મળે છે.
Schema માં સામાન્ય રીતે નીચેના તત્ત્વો સામેલ હોય છે:
-
ટેબલ્સ (Tables)
-
કૉલમ્સ અથવા ફીલ્ડ્સ (Fields)
-
ડેટા ટાઇપ્સ (Data Types)
-
પ્રાઈમરી કી (Primary Key)
-
ફોરેન કી (Foreign Key)
-
રિલેશનશિિપ (Relationships)
-
Constraints (NOT NULL, UNIQUE, CHECK વગેરે)
ડેટાબેસની સંપૂર્ણ સ્ટ્રક્ચર સમજવા માટે Schema ખૂબ ઉપયોગી છે.
Database Schema કેમ જરૂરી છે?
-
ડેટાબેસને એક સંરચિત ફોર્મ મળે છે
-
ડેટા મેનેજમેન્ટ સરળ બને છે
-
ડેવલોપર અને DBA વચ્ચે કમ્યુનિકેશન સરળ બને છે
-
ડેટાને સુરક્ષિત અને સંગ્રહિત રાખવામાં મદદરૂપ
-
ટેબલ્સ વચ્ચેના રિલેશન સ્પષ્ટ થાય છે
Database Schemaના મુખ્ય પ્રકારો
1. Physical Schema
-
ડેટા ફિઝિકલ રીતે ડિસ્ક પર કેવી રીતે સંગ્રહિત થાય છે તેની માહિતી.
-
ઉદાહરણ: ઇન્ડેક્સ, સ્ટોરેજ ફોર્મેટ, ફાઇલના પ્રકારો.
2. Logical Schema
-
યુઝર અને પ્રોગ્રામર માટે ડેટાબેસની લોજિકલ રચના.
-
ટેબલ્સ, ફીલ્ડ્સ, રિલેશનશિપ, Constraints વગેરે.
3. View Schema
-
યુઝરને દેખાતી સ્પેશિયલ વ્યૂઝનું વર્ણન.
-
ઘણા યુઝર્સ માટે અલગ-અલગ વ્યૂ આપી શકાય છે.
Database Schema ના ઘટકો (Components)
1. Tables (ટેબલ્સ)
ડેટાને રો અને કૉલમ્સમાં સંગ્રહિત કરવા માટે.
2. Fields / Columns (ફિલ્ડ્સ)
ટેબલના અલગ-અલગ ડેટાના પ્રકારો દર્શાવે છે.
3. Primary Key
દરેક રેકોર્ડને અનન્ય રીતે ઓળખે છે.
4. Foreign Key
ટેબલ્સ વચ્ચેના સંબંધોને નક્કી કરવા.
5. Constraints
ડેટા પર લાગતા નિયમો, જેમ કે:
-
NOT NULL
-
UNIQUE
-
CHECK
-
DEFAULT
એક સરળ Database Schema નું ઉદાહરણ
માનો કે “Student Management System” માટે અમે Schema બનાવીએ છીએ:
Table: Students
| Field Name | Data Type | Description |
|---|---|---|
| student_id | INT | Primary Key |
| name | VARCHAR | Student Name |
| age | INT | Student Age |
| class | VARCHAR | Class Name |
Table: Marks
| Field Name | Data Type | Description |
|---|---|---|
| mark_id | INT | Primary Key |
| student_id | INT | Foreign Key (Students.student_id) |
| subject | VARCHAR | Subject Name |
| marks | INT | Marks Scored |
આ રીતે Schema બતાવે છે કે Students અને Marks ટેબલ કેવી રીતે જોડાયેલા છે.
Database Schemaના ફાયદા
-
ડેટા સ્ટ્રક્ચર સ્પષ્ટ થાય છે
-
ડેટાની ઇન્ટિગ્રિટી જાળવવામાં મદદરૂપ
-
એપ્લિકેશન ડેવલોપમેન્ટ ઝડપી બનાવે છે
-
મોટા ડેટાબેસને મેનેજ કરવો સરળ
-
ડેટા પર લાગતા નિયમો સ્પષ્ટ કરે છે
Database Schema એ ડેટાબેસની યોજના (Plan) અથવા ડિઝાઇન છે. તે ડેટાબેસ કઈ રીતે રચાયેલ છે તેનું સંપૂર્ણ વર્ણન આપે છે. કોઈપણ સોફ્ટવેર, વેબસાઇટ અથવા એપ્લિકેશન બનાવતી વખતે ડેટાબેસ Schema અનિવાર્ય ભાગ છે. તે ડેટાને સંરચિત, સુરક્ષિત અને કાર્યક્ષમ રાખવા માટે ખૂબ જ જરૂરી છે.
