Lesson – 34 : Data Models, DBA નો મતલબ અને Database Users

આજના ડિજિટલ યુગમાં ડેટાનું મહત્વ ખૂબ વધી ગયું છે. નાના બિઝનેસથી લઈને મોટી કંપનીઓ સુધી, દરેક સ્થળે ડેટા સાચવવા, મેનેજ કરવા અને તેનો યોગ્ય ઉપયોગ કરવાનો પ્રશ્ન સૌથી અગત્યનો બની ગયો છે. આ માટે Database Management System (DBMS) નું ઉપયોગ થાય છે. ડેટાબેસની દુનિયામાં Data Models, DBA તેમજ Database Users ખૂબ જ મહત્વ ધરાવે છે. ચાલો તેમને સરળ ભાષામાં સમજીએ.

---

🔷 1. Data Models (ડેટા મોડેલ્સ)

ડેટા મોડેલ એટલે ડેટાને કેવી રીતે ગોઠવવામાં આવે, સ્ટોર કરવામાં આવે અને મેનેજ કરવામાં આવે તેનું વર્ણન. ડેટા કેવી રીતે દેખાશે, ક્યાં રહેશે અને એકબીજા સાથે શું સંબંધ રહેશે તે Data Model બતાવે છે।

ડેટાબેસમાં મુખ્યત્વે ત્રણ પ્રકારના Data Models જોવા મળે છે:

---

1️⃣ Hierarchical Model (હાયરાર્કિકલ મોડેલ)

• આ મોડેલ Tree Structure જેમ બનેલું હોય છે.

• Parent–Child સંબંધ હોય છે.

• દરેક Parent નો એક અથવા વધુ Child હોઈ શકે છે, પણ Child માત્ર એક Parent સાથે જોડાયેલ હોય છે.

ઉદાહરણ:
Company → Department → Employees

---

2️⃣ Network Model (નેટવર્ક મોડેલ)

• આ મોડેલમાં ડેટા Graph Structure પ્રમાણે ગોઠવાયેલું હોય છે.

• અહીં Child ઘણા Parents સાથે જોડાઈ શકે છે.

• Complex relationships દર્શાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.

---

3️⃣ Relational Model (રિલેશનલ મોડેલ)

• સૌથી વધુ ઉપયોગમાં લેવાતું મોડેલ.

• ડેટાને Tables (Relations) ના રૂપમાં ગોઠવાય છે.

• Row = Record

• Column = Field

• SQL ભાષાનો ઉપયોગ કરીને ટેબલ પર operations કરવામાં આવે છે.

ઉદાહરણ: Students ટેબલ, Employees ટેબલ વગેરે.

---

🔷 2. Concept of DBA (DBA નો મતલબ અને ભૂમિકા)

DBA (Database Administrator) એટલે ડેટાબેસનું સંચાલન કરનાર વ્યક્તિ. DBMS નું યોગ્ય રીતે કાર્ય કરાવે, ડેટાને સુરક્ષિત રાખે અને Performance જાળવે તે તેમની જવાબદારી છે.

---

📌 DBA ની મુખ્ય જવાબદારીઓ:

1️⃣ Database Installation & Configuration

ડેટાબેસ સોફ્ટવેર ઇન્સ્ટોલ કરવું અને તેને configure કરવું.

2️⃣ Database Security

યૂઝરને access આપી, Password policies, permissions સેટ કરવી.

3️⃣ Backup & Recovery

ડેટા ગુમાવાશે નહીં તેની ખાતરી માટે બેકઅપ લેવું અને જરૂર પડે ત્યારે રીકવર કરવું.

4️⃣ Performance Tuning

ડેટાબેસ ઝડપી રીતે કામ કરે તેની ઓપ્ટિમાઇઝેશન કરવી.

5️⃣ Data Integrity જાળવવી

ડેટા યોગ્ય અને વિશ્વસનીય રહે તે સુનિશ્ચિત કરવું.

6️⃣ User Management

નવા યુઝરને બનાવવું, તેમને roles આપવી, privileges મેનેજ કરવી.

7️⃣ Monitoring

ડેટાબેસની હેલ્થ, space usage, logs વગેરેનું નિયમિત મોનીટરીંગ.

---

🔷 3. Database Users (ડેટાબેસ યુઝર્સ)

DBMS માં દરેક વ્યક્તિની ભૂમિકા અલગ હોય છે. મુખ્યત્વે 4 પ્રકારના ડેટાબેસ યુઝર્સ હોય છે:

---

1️⃣ End Users (એન્ડ યુઝર્સ)

• એપ્લિકેશનનો ઉપયોગ કરીને ડેટા એન્ટર કરે છે અથવા retrieve કરે છે.

• તેઓ સીધો SQL નો ઉપયોગ કરતા નથી.

• ઉદાહરણ: Banking app user, Online shopping user વગેરે.

---

2️⃣ Application Programmers (એપ્લિકેશન પ્રોગ્રામર્સ)

• DBMS સાથે જોડાયેલ એપ્લિકેશન બનાવે છે.

• Python, Java, PHP, .NET જેવી ભાષાનો ઉપયોગ કરે છે.

• SQL queries લખે છે.

---

3️⃣ Database Designers (ડેટાબેસ ડિઝાઇનર્સ)

• ડેટાબેસની structure તૈયાર કરે છે.

• Tables, Relationships, Constraints વગેરે નક્કી કરે છે.

• ડેટાનો યોગ્ય મોડેલ બનાવે છે.

---

4️⃣ DBA (Database Administrator)

• ડેટાબેસનું સંચાલન કરે છે (પહેલાં સમજાવ્યું જેમ).

• Security, Backup, Performance નું ધ્યાન રાખે છે.

---

Data Models, DBA, અને Database Users DBMSના ત્રણ ખૂબ જ મહત્વના ઘટકો છે.

• Data Models ડેટા ગોઠવવાની પદ્ધતિ બતાવે છે.

• DBA આખા ડેટાબેસનું મેનેજમેન્ટ કરે છે.

• Database Users તેમના-તેના roles પ્રમાણે ડેટાબેસનો ઉપયોગ કરે છે.

આ તમામ સાથે મળીને ડેટાબેસને સુરક્ષિત, સચોટ અને કાર્યક્ષમ બનાવે છે.