Lesson – 14 : DOS ના મૂળભૂત Internal અને External Commands નો પરિચય
DOS (Disk Operating System) એ એક પ્રકારનું Operating System છે, જે કમ્પ્યુટરને હાર્ડવેર સાથે જોડવામાં અને યુઝરને વિવિધ કામ કરવા માટે મદદ કરે છે.
DOS માં આપણે કમાન્ડ લાઇન ઇન્ટરફેસ (Command Line Interface) દ્વારા આદેશો (Commands) આપીએ છીએ.
આ આદેશો (commands) બે પ્રકારના હોય છે:
-
Internal Commands
-
External Commands
⚙️ 1. Command Prompt કેવી રીતે શરૂ કરવું?
Command Prompt એ Windows માં DOS Commands ચલાવવા માટેનું માધ્યમ છે.
તેને ખોલવા માટે નીચેના પગલાં અનુસરો 👇
🪜 Windows માં Command Prompt ખોલવાની રીત:
-
Start Menu પર ક્લિક કરો.
-
શોધ બારમાં “cmd” અથવા “Command Prompt” લખો.
-
પછી દેખાતા પરિણામમાં Command Prompt પર ક્લિક કરો.
-
હવે કાળી સ્ક્રીન ખુલશે — એ જ છે તમારું DOS Command Window.
🧠 Shortcut રીત:
👉 કીબોર્ડ પરથી Windows Key + R દબાવો → “Run” વિન્ડો ખુલશે → તેમાં cmd લખીને Enter દબાવો.
🖥️ સ્ક્રીન પર હવે નીચે જેવી લાઇન દેખાશે:
અહી તમે કોઈપણ DOS Command ટાઇપ કરી શકો છો.
⚙️ 2. Internal Commands શું છે?
Internal Commands એવા હોય છે જે COMMAND.COM ફાઇલની અંદર જ સંગ્રહિત હોય છે.
આ Command હંમેશા DOS મેમરીમાં લોડ થયેલા રહે છે, એટલે કે આપણે જ્યારે પણ DOS ચાલુ કરીએ ત્યારે આ Command તરત જ કાર્યરત હોય છે.
🧩 સામાન્ય Internal Commands ની યાદી:
| Command | અર્થ (Use) |
|---|---|
| DIR | Directory માં રહેલી ફાઇલોની યાદી બતાવે છે |
| CLS | સ્ક્રીન સાફ કરવા માટે |
| DATE | સિસ્ટમની તારીખ બતાવવા અને બદલવા માટે |
| TIME | સમય બતાવવા અથવા સુધારવા માટે |
| VER | DOS ની વર્ઝન માહિતી બતાવે છે |
| COPY CON filename | નવી ફાઇલ બનાવવા માટે |
| TYPE filename | ફાઇલની અંદરની માહિતી જોવા માટે |
| DEL filename | ફાઇલ ડિલીટ કરવા માટે |
| REN oldname newname | ફાઇલનું નામ બદલવા માટે |
| CD / CHDIR | Directory બદલવા માટે |
| MD / MKDIR | નવી Directory બનાવવા માટે |
| RD / RMDIR | ખાલી Directory ડિલીટ કરવા માટે |
📝 ઉદાહરણ:
👉 આ Command current folder માં રહેલી બધી files અને folders બતાવે છે.
🗂️ 3. External Commands શું છે?
External Commands એવા Commands હોય છે જે અલગ ફાઇલ તરીકે DOS Disk અથવા Hard Disk પર સંગ્રહિત હોય છે.
આ Command ત્યારે જ કાર્યરત બને છે જ્યારે તે ફાઇલ ઉપલબ્ધ હોય.
આ ફાઇલો સામાન્ય રીતે .EXE અથવા .COM એક્સ્ટેન્શન ધરાવે છે.
🔍 સામાન્ય External Commands ની યાદી:
| Command | અર્થ (Use) |
|---|---|
| FORMAT | Disk ને Format કરવા માટે |
| DISKCOPY | એક Disk ની નકલ બીજી Disk પર કરવા માટે |
| CHKDSK | Disk ની ભૂલો તપાસવા માટે |
| XCOPY | ફાઇલો તથા ફોલ્ડર્સ Copy કરવા માટે |
| LABEL | Disk નું Label બદલવા માટે |
| TREE | Directory structure દર્શાવવા માટે |
| DELTREE | Directory તથા તેમાંની બધી ફાઇલો ડિલીટ કરવા માટે |
| SYS | સિસ્ટમ ફાઇલોને અન્ય Disk પર Copy કરવા માટે |
| BACKUP / RESTORE | ડેટાનો બેકઅપ અને પુનઃસ્થાપન કરવા માટે |
📝 ઉદાહરણ:
👉 આ Command Disk ની સ્થિતિ, ખાલી જગ્યા અને ભૂલો બતાવે છે.
🔄 4. Internal અને External Commands વચ્ચેનો તફાવત
| આધાર | Internal Command | External Command |
|---|---|---|
| સ્થાન | COMMAND.COM ફાઇલની અંદર | અલગ .EXE અથવા .COM ફાઇલ તરીકે |
| ઉપલબ્ધતા | હંમેશા ઉપલબ્ધ | ફાઇલ હાજર હોય ત્યારે જ |
| સ્પીડ | ઝડપી (મેમરીમાં હોય છે) | ધીમી (ડિસ્ક પરથી લોડ થાય છે) |
| ઉદાહરણ | DIR, COPY, DEL | FORMAT, CHKDSK, XCOPY |
DOS Commands કમ્પ્યુટરની બેઝિક કામગીરી માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
Internal Commands સામાન્ય અને વારંવાર ઉપયોગમાં આવતા હોય છે, જ્યારે External Commands ખાસ કામો માટે ઉપયોગી છે.
અને Command Prompt નો યોગ્ય ઉપયોગ શીખી લેવાથી કમ્પ્યુટર મેનેજમેન્ટ વધુ સરળ અને પ્રોફેશનલ બને છે.
